Page 110 - Diyarbakır Barosu Yeni Bir Anayasa Da İnsan Haklarına Yeni Bir Bakış

haklar açlrndan Tüİkjye cumhuriyeti'nde durum asllnda
şudur: ırevzlat/ ülkeni.ü çokküttürlü
toplum5a1 kompo2isyonunıJ ancak klsmen/ daha doğrusu asimetrik bir biçımde
'rn,runua,r.
Asimetrinın kaynağına gelince... DıJrumun b6yle olup bitmesine sebep olan yüğlnla tarihsfl, 5i,
yari, iktisadi ve benreri faktör 5lraıanabilir. Ancak asimetrinin taııa ıoıaysız kaynakları eı_
betteki hukuk metjnleridiİ Ve bu ıtibarla da elimizde ikı büyük kaynal m€tin ualdl|| .lg24
Anayasaslve Lozan Antlaşmasl. cumhuriyetin kurucu anayasaslnln mecli5 komisyonu tarafln-
dan teklif edilen galekçe klsmı açıktr, Buna göre.'Devletimiz
bir devleti milliy;dir. Beyne!
mile1 veyahut fevkalmılel bir devlet değildır, Devlet, Türkten başka bir millet tanımaz. l\rem]e_
ket dahilinde hukuku müt€saviy€yi
haiz başka lrktan qelme kimseler bulunduğundan bunlar n
lrki mübaneyetlerini manii milliyet tanlmak cai2 olamaz. k€zalik hürriy€ti vicdan musaddak
0lduğundan ihtilan din de manii millıyet addedilmemiştir.''l Anayasanln oİtaya koyduğu açlk_
tlr: ulkede Tülk ve l\,4üslüman olmayanlar vardlr; fakat bu dulum heıkesin Türlııı aıtınua tir-
gütlenmesinin, diğer bir deyişle Türkieşmesinin önünde biİ enge] değildir, Ne Var ki, anayasa_
da va'zedilen bu kati tutumun bir i§tisnası olacağl önceden be]liydi:1923te bao,uanan rozan
Antlaşmasl, ülİenin Rı]m, E.meni ve Yahudi kökenliyu4taşlannln kültürei haklaİnl kolektif
olarak kullanabjl€ceğini kabul etmişii. Asllnda Lozan gdrüşmeleriesnaslnda
bu üç topluluğun
haricindeki topluluklann da, öz€llikle kürtlerin, keldanilerin/ Nasturilerin ve ııeuiıerin-ae
gİup haklarlnın tanlnmasl yönünde Türk heyetine baskl yapllmlş, ancak bu bası, sonrç uerm"-
miştir.8u baskınln sonıJç vermeyişinin birkaç sebebi vard: kü;lerin ve Aieviıerin roian'aaıl
temsile 9üçlü bir itira2laİı yokken, Doğu Hlristiyanlan sayıca az, yeİleşim yerleri itibarıyla
96zden 1raktllar ve daha da önemlisi bjr hamiden mahrlmdular.

Netıcede, bu iki İurucu metin, bahsattiğim asimetrik durıJmun hazırlay]clsl oldu. Ülkenin
sünni,Türk çoğunluğundan başka barl gruplar da kültürel haklaria donan;lş oldu.

8u asim€trik durlmun 9ünlük hayatta, uygulama düzleminde karşlllğrnln ne olduğuysa tümüy
le ayrl bir mesele. Burada durum biraı tuhaftlr.
Şundan doiay|: sınni_Türılerin tıariclnje
kültürel haklarla donanan yurttaşlar blJ donanlmln bed€lini ödemek zorunda kaldllar ve gri]p
kimlıklerjni iyi kötü yenid€n üretebiliyoİ oimakla berab€r birçok aıanaa aynmcı y,rttaşıi
platiklerine maİuz kaldılar.

Beriyandan, sünnıya da Türk olmaylp da glup haklanyla donanmayan yurttaşlarsa, örneğin
Aleviler, Kürtler,
çerkezleİ, Boşnaklar ve Araplar, sünni-Türklüğe davet edıldıL, *'o, a"r"
t! icabet ettikleli duİumda genelliıle ve kural olarak sünni_Türkl€İle aynl yurttaşllk statüsü-
nü tecrübe ettil€İ. carı dille konuşursak, birinci slnlf yı]nuş oldulaİ.
Şiınıi, bu tutıaf ıurumu
ayrıntllandlrmak gerekiyor, Ülkenin gayrjmüslim yurttaşlarlnln sadece Lozan'la tanlnmlş kü]
tür€lhaklar, değil, biıçok durumda
çok temel medeni ve siyasihaklan ihlaledildi. Bu minval-
deki pek bilinen örnek, meşhur 1926 taİihli ıIemurin Kanunu'duİ.788 saylll l!1emurin Kan!_
nu/nun 4. maddesi, devlet memuİu olacaklarda Türkiye cunhuriyeti vatandaşllğl ya da Türk
vatandaşllğl yerine Tüİk olmak şaİtlnl aİamaktaydı.' Iür}<lüğü devlet memur;oi.""," ı"şrl,

A. Ş.ElGdzubryükv.z.ıı s.zg n l|95ül: 192. Aiıra4sı Hakkünda M..//J 6ürrrynrl.r,; AnkaE Ü n vlE tsi siyagi s
9il.raakillğsi Yay il, Aik./a,s. 7,
AyhaiAkbr(r990):''cunhu.ir.l]ni]kY, ar.da Uygu an.n ,.İrrk .şl ifr.' Poli|ikdla.",Ialih w fOpl,frl9!l ı56, s.11

ıOa