15ê Gulanê Cejna Zimanê Kurdî Pîroz Be. - Haberler

13.05.2022

15ê Gulanê Cejna Zimanê Kurdî Pîroz Be.

Di 15ê Gulana 1932an de bi pêşengtiya Celadet Elî Bedirxan û hevalên wî Kovara Hawarê hat amadekirin û dest bi weşanê kir. Hawar, kovara Kurdî ya ewil bû ku cara pêşîn bi tîpên latînî hat weşîya û rê li ber pêşketina zimanê kurdî vekir.

Hawar, ji bo zimanê Kurdî pêngaveke mezin û girîng bû. Ji bo vê yekê jî roja derçûyîna vê kovarê 15ê Gulanê; di sala 2006an de wek Cejna Zimanê Kurdî hat pejirandin û ji wê salê û vir de her sal ev cejn tê pîrozkirin.

Li gorî atlasa UNESCOyê (Sazîya Netweyên Yekbûyî ya Ziman, Çand û Zanistê) li cîhanê nêzî 2 hezar 500 ziman di bin xetereya wendabûnê de ne û ji panzdeh rojan carê zimanek tê jibîrkirin, tune dibe.

Li Tirkîyê jî zaravayê Zazakî bi xetereya tunebûnê re rûbirû ye û her ku diçe axêverên vî zaravayê Kurdî kêmtir dibin. Bi vê rewşa xwe ya heyî zaravayê Zazakî di bin xetereya tunebûnê de ye û ji ber bêderfetiya fêrbûn û axaftin û tundiya li hemberî ziman wek gelek zimanên din yên ku li Anatoliyayê hatine ji bîrkirin, di bin xetereyek mezin de ye.

Dîsa li gorî UNESCOyê ji bo komecivak bikaribin bi zimanê xwe biaxivin û zimanê xwe fêrî nifşên nû bikin divê dewlet ango erka desthilat şert û mercên guncav biafirine, çêbike.

Rêya vê yeke jî encax bi durustkirina polîtîkayên ku zimanê kêmnetewan nas dike, zimanên din diparêze û piştgirîyê dide fêrbûn û perwerdehîya bi zimanê zikmakî pêkan e.

Polîtîkayên Tirkîyê yên li ser ziman ji destpêka avabûna komarê de ji wekhevîyê dûr û hertim li gorî sîyaseta rojana guherbar û qedexeker in. Ji ber zagona bi jimara 2932 ku di sala 1983an da ketibû meriyete û heta 1991ê di meriyete ma ji bilî tirkî axaftina bi zimanên din hat qedexekirin û kesên ku dijberî vê zagonê bi Kurdî axivîn, nivisîn rastî dehw û dozan hatin, di vê pêvajoyê de bi hezaran Kurdîaxêv tûşî cezayan bûn.

Piştî ewqas qedexe û astengiyên li hemberî Zimanê Kurdî hin gavên erênî hatibin avêtin jî kurdî hîn jî ji statu, derfet û azadiya xwe bêpar e.

Polîtîkayên Tirkîyê yên li ser bingeha înkarkirin û asîmîlasyona zimanê Kurdî berdewam in.

Her wiha di meseleya ziman de polîtîkayên ku rêveberiyên xwecih li ser bingeha pirzimanîyê û bi derfetên kêm û astengiyên yasayî li gor pêdivîyên gel bi pêş xistibûn jî bi erkdarkirina qayiman ji holê hatin rakirin, rewşa zimanê Kurdî de paşveçûn û valahîyek mezin derxist holê.

Ji destkeftîyên di warê ziman, çand, huner, perwerdehî, tendurustîyê de bigrin heta jiyana civakî ku ji pêdivîyên gel re dibûn bersiv ji alîye qeyûman ve ji holê hatin rakirin.

Dîsa sazî û navendên li ser çand û zimanê Kurdî yên di xizmeta gel de bûn hatin girtin, tabelayên pirzimanî hatin daxistin û li şûna wan tabelayên ku tenê tirkî tê de cî digirin hatin danîn. Bi gotineke din fahm û polîtîkayên pirzimanî hatin terikandin.

Bi heman awayî ji sala 1913an heta 1980yî wek polîtîkayek dewletê navên cî û warên ku gelên xwecih bi zimanê xwe li cî û deveran kiribûn hatin guherandin. Bi van guhertinan bîr û bawerîya çandî û dîrokî hat tunekirin.

Bi minasebeta Cejna Zimanê Kurdî; em bangawazîyê li Meclîsa Mezin a Gelên Tirkîyê û rayedarên dewletê dikin ku dev ji polîtîkayên asîmîlasyonê berdin û di serî de Çand û Zimanê Kurdî ku salên dirêj in di bin zext, tundî û polîtîkayên pişaftinê de ne, hemî zimanên din ên ku di bin xetereyê de ne û tune tên hesibandin werin naskirin. Azadiya zimanan esas were girtin û ji bo van zimanan derfetên fêrbûn, axaftin û fêrkirinê bên afirandin. Ji bo vê yeke jî herçî zagonên pêwîstên demildest werin çêkirin.

Em, saziyên ku îmzeya wan li jêr in careke din;

-Rakirina astengiyên li pêş perwerdehiya bi zimanê zikmakî û ji bo bikarnanîna vî mafî vesazkirina yasayî,

-Devjêberdana polîtîkayên asîmîleker û yekparêz; durustkirina derfetên jiyanek pirzimanî û pirçandî,

-Navlêvegerandina cî û warên ku navên wan hatine guhertin, hatine Tirkîkirin ,

-Paşvegirtina îhtîrazên di serî de Peymana Mafên Medenî û Sîyasî, Peymana qedexekirina Cûdahiyê di Perwerdehiyê de ya Neteweyên Yekbûyî û hemî peymanên navneteweyî û ji bo vê yekê jî vesazkirin û qebûlkirina di asta makezagonî de dixwazin.

Baroya Amedê
Baroya Bedlisê
Baroya Çewlîkê
Baroya Dersîmê
Baroya Êlîhê
Baroya Mêrdînê
Baroya Mûşê
Baroya Rihayê
Baroya Sêertê
Baroya Semsurê
Baroya Şirnexê
Baroya Vanê
Baroya Colemergê
Komeleya Hiqûqnasên Ji Bo Azadîyê Şaxa Amedê
Komeleya Mafên Mirovan Şaxa Amedê
Tora Ziman û Çanda Kurdî- Maseya Saziyên Maf û Hiqûqê
Vakfa Mafên Mirovan Ya Tahîr Elçî

15ê Gulane Roşanê Ziwanê Kurdkî Bimbarêk Bo!

Kovara Hawarî ke hetê Celadet Elî Bedîrxan û embazanê ey ra hedirîyaya , 15 Gulane 1932 de dest bi weşanê xo kerda. Kovara Haware, kovara kurdî ya tewr ewilîna ke bi alfabeya latînî reyde weşanîyaya û averşîyayişê ziwanê kurdkî de xeylêk havil kerda. 15ê Gulane ke na kovara bêhempa dest bi weşanê xo kerdo, sera 2006î ra nat sey roşanê ziwanê kurdkî ameyo qebul kerdiş û yeno fîraz kerdiş.

Goreyê Atlasê Ziwanî yê UNESCOyî dîna de 2 hezar 500 ziwan binê bandora vîndibîyayişê de yî û her 15 deqqa yew ziwan vîndi beno. Yunankîya Kapadokya, mlahso û ubihkî yê ke Tirkîya de yenî qal kerdiş, rewna vîndi bîyê. Ziwanê armenîkîya rojawanî, abhazkî, adideki, kabar-çerkes, abazakî, hemşînkî, lazkî, yunankîya pontusî, romenkî, suret, gagavuzkî, ladîno, turoyo û hertevîn zî bine bandora vîndibîyayişê de yî.

Hewna goreyê UNESCOyî, semedo ke komelî bişinê ziwanê dayika xo qal bikerî û gedeyanê xo rê bide qalkerdiş, gerek şertê mûnasîpî bivirazîyê. Çareyê ino zî polîtîkayî ke ziwananê sistan û xaman pawenî, viraştiş o.

Polîtîkaya ziwan yê Tirkîya, goreyê dengeyanî sîyasî ge ge qedexekar kêm kêm zî azadkar a. Qanuna bi humara 2932yî ke 1983 de kewta vîyartbar û ancax 1991 de hewanîyaya, teberê tirkî de şuxulnayişê sewbina ziwanan qedexe kerd, no dewir de bihezaran reyde kesî ke kûrdkî nuşto kewtî takibat. Çandê bade no prosesi de şuxulnayişê kurdkî de tayê başîye bivirazîyo zî babeta ziwanî de ma hema zî polîtîkayêka azadkar û bitemamî ra dûrî yê. Raşta zî derheqê ziwanî de politikayî başî ke hetê îdareyê mehelî ra virazîyayê, prosese qayyuman dima zaf tapa kewtê.

Heto bîn ra proseso ke 1913î ra destpê kerd û heta 1980an ramit de pêro welat de nameyê cayê meheli ke ziwan dayikê gruban reyde name bîyê, ameyî bedilnayiş. Ameyo waştiş ke nê bedilnayişan reyde hişê(vîrê) tarîxî û kultirî bibedelîyo.

Wesîleya Roşanê Ziwanî Kurdkî, ma wazenê vajê ke ewilî kultir û ziwanê kurdkî ke tarîx ra nat binê zordarî û asîmîlasyonî de mendo, ey ra daşt pêro ziwanê ke binê taluke de yê û bandora asîmîlasyonî de yê ganî bêrê pawitiş, polîtîkayê asîmîlasyonî ke înan sero ronîyayê bêra wedaritiş, babeta ziwanî de qanunan reyde polîtîkayêko azadkar aver şêro û semedo ke her waştox bişino ziwanê dayika xo de perwerde biveyno, qanunê ke îcab kenî bêrê viraştiş.

Ma sazgehî ke cêr de îmzaya înan est a;

-Hewanayişê astengê ke vera perwerdeyê ziwanê dayiki de yî û semede şuxulnayişê no heqî viraştişê qanunan,

-Terkbîyayişê polîtîkayanê asîmîlasyonkaran û îmkan dayişê cuya zaf ziwan û zaf kultirî,

-Cayê meheli ke nameye înan bedilîyayo, îade bîyayişê inê nameyan,

-Babeta ziwanî de şerhî ke fînîyayê pêameyişanê mîyannetewîyan hewenayiş û na babete de viraştişî qanunanê bingeyînan,

Talep kenê.

Ma raya pêroyî rê hûrmet reyde peşkeş kenî. 15 Gulane 2022

Baroya Amedî
Baroya Batmanî
Baroya Bîtlîsî
Baroya Çewligî
Baroya Dêrsimî
Baroya Gergerî
Baroya Mêrdînî
Baroya Muşî
Baroya Rihayî
Baroya Sêertî
Baroya Şirnexî
Baroya Wanî
Baroya Colemêrgî
Komeleya Heqê Merdiman ê Şaxa Amedî
Masaya Ziwanê Kurdkî û Kultirî
Komeleya Hiqûqnasê Semedê Azadîye ê Şaxa Amedî
Waqfê Heqê Merdimîye ê Tahîr Elçî...

15 Mayıs Kürt Dil Bayramı Kutlu Olsun!

15 Mayıs 1932 tarihinde Celadet Alî Bedirxan ve arkadaşları tarafından hazırlanan Kürtçe Hawar dergisi yayın hayatına başlamıştır. Hawar Dergisi, Latin alfabesiyle yayınlanmış ilk Kürtçe dergi olmasının yanı sıra Kürt Dilinin gelişimine çok büyük katkılar sunmuştur. Kürt Dili açısından bir mihenk taşı olan bu derginin yayın hayatına başladığı 15 Mayıs günü; 2006 yılından itibaren Kürt Dil Bayramı olarak kabul edilmekte ve kutlanmaktadır.

UNESCO Dil Atlası’na göre, Dünyada yaklaşık 2 bin 500 dil kaybolma tehlikesi altında ve her 15 günde bir dil kaybolmaktadır. Türkiye'de konuşulan Kapadokya Yunancası, Mlahso, Ubıhça dilleri çoktan yok olmuş, Kürtçenin bir lehçesi olan Zazaca dahil olmak üzere Batı Ermenicesi, Abhazca, Adigece, Kabar-Çerkes, Abazaca, Hemşince, Lazca, Pontus Yunancası, Romanca, Suret, Gagavuzca, Ladino, Turoyo ve Hertevin dilleri de maalesef yok olma tehlikesi altındadır.

UNESCO’ya göre, toplumların kendi ana dillerini konuşabilmesi ve çocuklarına öğretebilmesi için uygun koşulların yaratılması gerekmektedir. Bunun yolu ise azınlık ya da farklı dilleri tanıyan, koruyan ve anadilde eğitimi destekleyen politikalar oluşturmaktan geçmektedir.

Türkiye’nin dil politikası, Cumhuriyet’in kuruluşundan bu yana eşitlikten uzak iç siyasi dengelere göre yasaklayıcı ve engelleyici bir seyir izlemektedir. 1983 tarihinde yürürlüğe giren ve ancak 1991 tarihinde kaldırılan 2932 Sayılı Türkçeden Başka Dillerle yapılacak Yayınlar Hakkında Kanun ile Türkçe dışındaki dillerin kullanılması yasaklanmış, bu dönemde Kürtçe konuşan, yazan çizen binlerce kişi cezai yaptırımlara maruz kalmıştır. Devam eden süreçte Kürtçe’nin günlük yaşamda ve basın yayın araçlarında kullanılması konusunda çeşitli iyileştirmeler yapılmış olsa da, dil konusunda özgürlükçü ve bütünlüklü bir politikadan hala çok uzak olduğumuz da bir gerçektir. Nitekim yerel yönetimlerin dil alanında devletin tekçi politikasına karşı tolumsal ihtiyaç ve talepler doğrultusunda, kültür sanat alanından eğitime, sağlık alanından sosyal yaşama kadar birçok alanda kısıtlı imkan ve araçlarla hayata geçirdiği çok dilli politikayı esas almış kazanımlar, kayyumlarla birlikte sonlandırılmıştır. Dil ve kültür konusunda halkın hizmetine sunulmuş eğitim ve sanat merkezleri kapatılmış, çok dilli tabelalar yerine yalnızca Türkçe tabelalar devri yeniden başlamıştır. Özetle çok dilliği esas alan yerel yönetim anlayışı terk edilmiştir.

Aynı şekilde 1913’te başlayan ve 1980’lere kadar devam eden dönemde ülke genelinde Türkçe olmayan yerleşim yerlerinin isimleri eşitlikten uzak, çok dilliği reddeden bu politika kapsamında değiştirilmiş ve Türkçeleştirilmiştir. Bu değişiklikler ile hem tarihsel hem de kültürel hafıza yok edilmek istenmiştir.

Kürt Dil Bayramı vesilesiyle; başta tarih boyunca baskı ve asimilasyona uğrayan Kürt Dili ve kültürü olmak üzere, tehlike altında olan ve yok sayılan bütün dillerin korunması, geliştirilmesi ve kullanılması konusunda asimilasyon politikası terk edilerek, dil konusunda yasal düzenlemelerle desteklenecek özgürlükçü politikalar geliştirmeye, isteyen tüm yurttaşların kendi ana dillerinde eğitim ve öğrenim görebilmesi konusunda başta TBMM olmak üzere tüm yetkilileri gerekli düzenlemeleri yapmaya çağırıyoruz.

Biz aşağıda imzası bulunan kurumlar olarak bir kez daha ;

-Anadilde eğitimin önündeki engellerin kaldırılması ve bu hakkın kullanımı için yasal düzenlemelerin yapılmasını,

-Asimilasyon ve tekçi politikalarından vazgeçilerek çok dilli ve kültürlü ve yaşama olanak sağlanmasını,

- İsimleri değiştirilen yerleşim yerlerinin isimlerinin iade edilmesini ,

-Dil öğrenimi ve kullanımıyla ilgili, başta Medeni Ve Siyasal Haklar Sözleşmesi ile Birleşmiş Milletler Eğitimde Ayrımcılığa Karşı Uluslararası Sözleşme olmak üzere diğer tüm uluslararası metinlere konulan çekincelerin kaldırılmasını ve bu konuda Anayasal düzenlemelerin yapılmasını,

talep ediyoruz.